Επιτήρηση μέσω εξειδικευμένων εργαστηρίων – Κέντρων Αναφοράς

Κέντρα Αναφοράς Σαλμονελλών/Σιγκελλών

Πρόκειται για το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Σαλμονελλών-Σιγκελλών (ΕΚΑΣΣ) στη Νότια Ελλάδα και το Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Νοσοκομείου Ειδικών Παθήσεων Θεσσαλονίκης στη Βόρεια Ελλάδα που λαμβάνουν στελέχη σαλμονέλλας/σιγκέλλας, από τα νοσοκομεία της χώρας για περαιτέρω τυποποίηση. Συστήνεται η αποστολή του συνόλου των απομονωθέντων στελεχών στα Κέντρα Αναφοράς αφενός για την παρακολούθηση των διαχρονικών τάσεων αφετέρου για την ανίχνευση τυχόν επιδημικών εξάρσεων.

Κέντρο Αναφοράς Σπογγώδους Εγκεφαλοπάθειας

Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Πολιοϊών/Εντεροϊών

Εδρεύει και λειτουργεί από το 1983 στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur. Είναι το μόνο διαπιστευμένο εργαστήριο για την Ελλάδα από τον Π.Ο.Υ. και συμμετέχει από το 1995 στο Παγκόσμιο Δίκτυο Εργαστηρίων του ΠΟΥ (GPLN) για την επιτήρηση της πολιομυελίτιδας. Κύρια δράση του εργαστηρίου είναι η εργαστηριακή διερεύνηση των κρουσμάτων Οξείας Χαλαρής Παράλυσης (ΟΧΠ) που εμφανίζονται στην Ελλάδα κάθε χρόνο σε παιδιά κάτω των 15 ετών. Αυτό υλοποιείται με τον έλεγχο κοπράνων από τα κρούσματα αυτά για να διερευνηθεί εάν ευθύνονται άγρια στελέχη του ιού πολιομυελίτιδας ή μεταλλαγμένα στελέχη προερχόμενα από τα στελέχη του εμβολίου (vaccine derived poliovirus – VDPV).

Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μηνιγγίτιδας (Βακτηριακή Μηνιγγίτιδα)

Εδρεύει και λειτουργεί από το 1993 στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ). Συνεργάζεται με όλα τα νοσοκομεία της χώρας και λαμβάνει βιολογικά δείγματα (αίμα, ΕΝΥ, πλευριτικό υγρό κλπ) από πιθανά ή και βεβαιωμένα κρούσματα μηνιγγίτιδας προκειμένου να γίνει ταυτοποίηση και τυποποίηση των μικροοργανισμών που προκαλούν βακτηριακή μηνιγγίτιδα. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Κέντρου γίνεται:

  • Διερεύνηση των στελεχών N. meningitidis στον ελληνικό πληθυσμό, καθώς επίσης και στον πληθυσμό των Βαλκανικών χωρών (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία).
  • Διάγνωση των κρουσμάτων μηνιγγίτιδας/σηψαιμίας που προκαλούνται από τους μικροοργανισμούς N. meningitidis, Streptococcus pneumoniae και Haemophilus influenzae type b, H. influenzae (non b), Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Streptococcus spp και Listeria monocytogenes (κυρίως με μοριακές τεχνικές mPCR)
  • Μοριακή ταυτοποίηση ως προς τις οροομάδες του μηνιγγιτιδόκοκκου (A,B,C,W-135 και Y), τους οροτύπους του πνευμονιόκοκκου (1,3,4,6,14,18C,19A,19F και 23F) και του αιμόφιλου της ινφλουέντζας (a, c, d, e,f).
  • Μελέτη της επιδημιολογίας των παραπάνω μικροοργανισμών και έγκαιρη εντόπιση εμφάνισης ή εισαγωγής νέων οροτύπων στην Ελλάδα. Η μελέτη γίνεται με συμβατικές (καλλιέργεια, οροτυπία) και μοριακές τεχνικές (multiplex PCR, MLST, VNTR).
  • Συλλογή επιδημιολογικών στοιχείων για τα νέα εμβόλια
  • Καταγραφή τάσεων αντοχής στα αντιβιοτικά των στελεχών Ν. meningitidis
  • Ενημέρωση του πληθυσμού για την μηνιγγίτιδα με την έκδοση ενημερωτικών εντύπων για τα συμπτώματα, την αντιμετώπιση και πρόληψη της νόσου
  • Εκπαίδευση στελεχών (γιατροί, βιολόγοι κ.ά.) σε σύγχρονες μοριακές τεχνικές

Περισσότερες πληροφορίες για τη λειτουργία του Κέντρου μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ.

Κέντρα Αναφοράς – Εξειδικευμένα Εργαστήρια Λεγιονέλλας

Ο έλεγχος για λεγιονέλλα, κυρίως σε περιβαλλοντικά δείγματα (δείγματα νερού από συστήματα ύδρευσης, συστήματα κλιματισμού κλπ) γίνεται στο Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (Κ.Ε.Δ.Υ), στα Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας (Π.Ε.Δ.Υ) και συγκεκριμένα Π.Ε.Δ.Υ Κρήτης, ΠΕΔΥ Θεσσαλίας, καθώς και στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Α.Χ.Ε.Π.Α. Τα περιβαλλοντικά δείγματα αποστέλλονται είτε σε συστηματική βάση από τα νοσοκομεία της χώρας στο πλαίσιο του ελέγχου της λεγιονέλλας στα συστήματα νερού τους, είτε κατά περίπτωση όταν διερευνώνται μεμονωμένα κρούσματα ή συρροές κρουσμάτων της νόσου.

Τα εν λόγω εργαστήρια προβαίνουν σε ανίχνευση, ταυτοποίηση και τυποποίηση των στελεχών της λεγιονέλλας, καθώς και σε μοριακούς ελέγχους για την σύγκριση κλινικών και περιβαλλοντικών στελεχών.

Εθνικά Εργαστήρια/Κέντρα Αναφοράς Γρίπης (Νότια – Βόρεια Ελλάδα)

Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Γρίπης Νότιας Ελλάδας βρίσκεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur και το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Γρίπης Βόρειας Ελλάδας στο Β΄ Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Α.Π.Θ. Ο εργαστηριακός έλεγχος της εποχικής γρίπης πραγματοποιείται συστηματικά κάθε χρόνο την περίοδο Νοέμβριος – Μάιος σε κλινικά δείγματα (ρινοφαρυγγικά επιχρίσματα ή εκπλύματα) από ασθενείς με κλινική εικόνα γριπώδους συνδρομής. Τα δείγματα συλλέγονται σε εβδομαδιαία βάση από τους ιατρούς του Δικτύου Παρατηρητών Νοσηρότητας (Sentinel) που έχει οργανωθεί από τον ΕΟΔΥ. Επίσης αποστέλλονται δείγματα και από Νοσοκομεία, κυρίως από ασθενείς με βαριά κλινική εικόνα γρίπης. Τα εργαστήρια είναι αναγνωρισμένα από τον ΠΟΥ και ελέγχονται από αυτόν σε ετήσια βάση για την επάρκεια ανίχνευσης του ιού γρίπης Α σύμφωνα με το “WHO External Quality Assessment Programme for the Detection of Influenza Virus Type A by PCR“. Επίσης ελέγχεται για την ικανότητα απομόνωσης των ιών γρίπης Α και Β σε κυτταροκαλλιέργεια.

Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μυκοβακτηριδίων (Ε.Κ.Α.Μ)

Ανήκει στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο του Γενικού Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών (Γ.Ν.Ν.Θ.Α). Το Ε.Κ.Α.Μ υποστηρίζει τις ανάγκες της μικροβιολογικής διάγνωσης της φυματίωσης τόσο του Νοσοκομείου «Η ΣΩΤΗΡΙΑ», όσο και όλων των Δημοσίων και Ιδιωτικών Νοσοκομείων της χώρας, καθώς και των ιδιωτών ασθενών. Ο μικροβιολογικός έλεγχος περιλαμβάνει έξι επίπεδα: 1) μικροσκοπική εξέταση (οξεάντοχη χρώση), 2) ανίχνευση και απομόνωση μυκοβακτηριδίων, 3) ταυτοποίηση σε επίπεδο είδους ή συμπλέγματος, 4) έλεγχο αντοχής στα αντιφυματικά φάρμακα, 5) παρακολούθηση της ανταπόκρισης τους ασθενούς στη θεραπεία μέσω του μικροβιολογικού ελέγχου, 6. διαγνωστικό έλεγχο λανθάνουσας φυματίωσης (Quantiferon IT-Gold). Τα δεδομένα του Ε.Κ.Α.Μ αποστέλλονται σε συστηματική βάση στο ΕΟΔΥ, ενώ συμμετέχει και στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο των Εργαστηρίων για τη φυματίωση.

Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς ιλαράς/ερυθράς

Για την παρακολούθηση της ιλαράς και της ερυθράς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δημιουργήσει δίκτυο εργαστηρίων, από ένα σε κάθε χώρα. Στην Ελλάδα, τo Εργαστήριο Αναφοράς Ερυθράς και Ιλαράς έχει ιδρυθεί το 2003 στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur με απόφαση του Υπουργείου Υγείας και αποτελεί μέλος του δικτύου των εθνικών εργαστηρίων, που έχουν δημιουργηθεί σε όλες τις χώρες του κόσμου. Σκοπός των εργαστηρίων αυτών είναι η επιβεβαίωση των κρουσμάτων ιλαράς και ερυθράς (επίκτητης και συγγενούς) σε κάθε χώρα. Αυτό επιβάλλεται διότι δεν είναι δυνατόν μόνο από την εμφάνιση των συμπτωμάτων να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα για το εάν ένα εξανθηματικό νόσημα είναι ιλαρά ή ερυθρά, δεδομένου ότι και άλλα εξανθηματικά νοσήματα έχουν ίδια εικόνα. Η επιβεβαίωση των κρουσμάτων είναι επιβεβλημένη για την εκρίζωση των δύο αυτών νοσημάτων. Η επιβεβαίωση των κρουσμάτων γίνεται με έλεγχο των ειδικών αντισωμάτων έναντι των ιών της ιλαράς και ερυθράς με εξέταση του αίματος του ασθενούς. Επιπλέον, στο Εθνικό Εργαστήριο Ιλαράς/Ερυθράς έχουν αναπτυχθεί μοριακές μέθοδοι για την ανίχνευση του ιού ιλαράς, μέθοδοι απομόνωσης του ιού σε κυτταροκαλλιέργειες, καθώς και ανίχνευσης του ιού με ανοσοφθορισμό.

Επιτήρηση μέσω ειδικών κλινικοεργαστηριακών δικτύων

Επιτήρηση οξείας χαλαρής παράλυσης (Ο.Χ.Π.)

Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στην επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) μέσω της οποίας γίνεται η επιτήρηση της πολιομυελίτιδας. Η επιτήρηση γίνεται μέσω του δικτύου οξείας χαλαρής παράλυσης και η διαδικασία που ακολουθείται είναι η ακόλουθη:

  • Κάθε περίπτωση Ο.Χ.Π. δηλώνεται άμεσα από τους συμμετέχοντες στο δίκτυο ιατρούς, στο Γραφείο νοσημάτων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό και συγγενών νοσημάτων του ΕΟΔΥ, με το ειδικό «Επιδημιολογικό δελτίο για περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης». Ο ΕΟΔΥ, αμέσως μόλις παραλάβει τη δήλωση, ενημερώνει το Ευρωπαϊκό Γραφείο του Π.Ο.Υ. μέσω ειδικής βάσης δεδομένων που λειτουργεί στο διαδίκτυο. Κάθε εβδομάδα, σε περίπτωση που δεν υπάρχει δήλωση κρούσματος Ο.Χ.Π., γίνεται μηδενική δήλωση στον ΠΟΥ.
  • Το εξουσιοδοτημένο για τη χώρα εργαστήριο από τον ΠΟΥ, ενημερώνει και αυτό το Ευρωπαϊκό Γραφείο του ΠΟΥ για τα αποτελέσματα της εργαστηριακής διερεύνησης κάθε περίπτωσης Ο.Χ.Π., μέσω ειδικής βάσης δεδομένων που λειτουργεί και αυτή στο διαδίκτυο. Συγχρόνως ενημερώνει σε συστηματική βάση και το Γραφείο νοσημάτων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό και συγγενών νοσημάτων του ΕΟΔΥ.
  • Στην αρχή κάθε έτους, η Επιστημονική Επιτροπή Οξείας Χαλαρής Παράλυσης του ΕΟΔΥ, προβαίνει στην τελική κατάταξη όλων των περιστατικών Ο.Χ.Π. που έχουν δηλωθεί κατά το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ. Τυχόν τροποποιήσεις καταχωρούνται στην ειδική βάση δεδομένων.
  • Η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας, κάθε έτος, συντάσσει την προτυποποιημένη από τον ΠΟΥ τελική έκθεση για όλες τις δραστηριότητες της χώρας όσον αφορά την επιδημιολογική και εργαστηριακή επιτήρηση της πολιομυελίτιδας – Ο.Χ.Π., καθώς και την κατάσταση ως προς τις πολιτικές διατήρησης της εμβολιαστικής κάλυψης όλων των ομάδων του πληθυσμού στα επίπεδα που απαιτούνται για τη διατήρηση της χώρας ελεύθερης πολιομυελίτιδας.

Επιτήρηση γρίπης

Η επιτήρηση της γρίπης έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας, όπως και για όλες τις χώρες, δεδομένου ότι προκαλεί ετήσιες επιδημίες που έχουν σαν αποτέλεσμα αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα σε ομάδες υψηλού κινδύνου.

Η γρίπη επιτηρείται μέσω:

  • του Συστήματος Υποχρεωτικής Δήλωσης για τα κρούσματα με εργαστηριακή επιβεβαίωση : Κάθε επιβεβαιωμένο κρούσμα της νόσου δηλώνεται στον ΕΟΔΥ με το Ειδικό Δελτίο Δήλωσης Λοιμώδους Νοσήματος για τη Γρίπη.
  • του Συστήματος Παρατηρητών Νοσηρότητας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας : Μέσω του εν λόγω συστήματος καταγράφεται η γριπώδης συνδρομή και περιλαμβάνει κλινικό και εργαστηριακό σκέλος.
Κλινικό σκέλος του συστήματος επιτήρησης της γριπώδους συνδρομής

Τα κρούσματα γριπώδους συνδρομής δηλώνονται με τον ακόλουθο κλινικό ορισμό:

  • Κάθε κρούσμα με κλινική εικόνα που συμπίπτει με εκείνη της γρίπης, π.χ. αιφνίδια εκδήλωση της νόσου, βήχας, πυρετός >38ο C, μυαλγία ή/ και κεφαλαλγία.
  • Κάθε εβδομάδα συλλέγονται και από τα τρία δίκτυα στοιχεία τα οποία αφορούν στον αριθμό επι­σκέψεων για κάθε αιτία, καθώς και τον αριθμό επισκέψεων λόγω «γριπώδους συνδρομής». Τα στοιχεία αυτά αναλύονται με στάθμιση ως προς το μόνιμο πληθυσμό της χώρας κατά γεωγραφι­κό διαμέρισμα και αστικότητα (Ε.Σ.Υ.Ε, δεδομένα απογραφής 2001). Μ αυτό τον τρόπο προκύπτει ο αριθμός κρουσμάτων γριπώδους συνδρομής ανά 1.000 επισκέψεις κατά εβδομάδα.

Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης, παρακολουθείται η δραστηριότητα της γρίπης στην κοινότητα. Το κλινικό σκέλος επιτήρησης της γρίπης μέσω του συστήματος αυτού επιτρέπει: α) την έγκαιρη ανίχνευση της έναρξης του επιδημικού κύματος της γρίπης, β) την πρόβλεψη, με βάση τα δεδομένα των προηγούμενων περιόδων γρίπης, του χρονικού διαστήματος κορύφωσης του επιδημικού κύματος και γ) την εκτίμηση της συνολικής διάρκειας του επιδημικού κύματος.

Εργαστηριακό σκέλος του συστήματος επιτήρησης της γριπώδους συνδρομής

Το εργαστηριακό σκέλος της επιδημιολογικής επιτήρησης, αφορά την ανίχνευση του ιού σε ρινοφαρυγγικά δείγματα, που αποστέλλονται στα Κέντρα/Εργαστήρια Αναφοράς Γρίπης, από τους ιατρούς του δικτύου μονάδων υγείας Ι.Κ.Α και από επιλεγμένους ιατρούς του δικτύου κέντρων υγείας – περι­φερειακών ιατρείων.

Τα Κέντρα/Εργαστήρια Αναφοράς με εξειδικευμένες ιολογικές εξετάσεις απομονώνουν και ταυτοποιούν τα στελέχη του ιού που κυκλοφορούν στην Ελλάδα και συμμετέχουν στο δίκτυο εργαστηριακής επιτήρησης της γρίπης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).

Το εργαστηριακό σκέλος επιτήρησης της γρίπης μέσω του συστήματος αυτού επιτρέπει:

  • την ανίχνευση και ταυτοποίηση των κυκλοφορούντων στελεχών γρίπης σε διαφορετικές χρο­νικές περιόδους του επιδημικού κύματος (αρχή– μέση– τέλος) και
  • τον καθορισμό του επικρα­τούντος στελέχους γρίπης για κάθε χρονική περίοδο.

Τέλος, σε εβδομαδιαία βάση αποστέλλονται τα κλινικά και τα εργαστηριακά δεδομένα στο ECDC, στο πλαίσιο της συμμετοχής της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιτήρησης της Γρίπης (EISN).